Αξιότιμοι καθηγητές
Αγαπητοί συμμαθητές
Κυρίες και Κύριοι,
Νοιώθω ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι μαζί σας σήμερα, 200 χρόνια μετά την ιστορική Ελληνική Επανάσταση που απελευθέρωσε το έθνος μας από τον Οθωμανικό ζυγό, για να διερευνήσω μαζί σας τον ρόλο της ιστορίας και της ιστορικής μνήμης στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Αποτελεί κοινή διαπίστωση όλων μας, πιστεύω, ότι καλλιέργεια μίας ιστορικής, εθνικής, αλλά και παγκόσμιας συνείδησης αποτελεί κλειδί για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ανθρώπου και μίας ειρηνικής συμβίωσης.
Αξίζει να σημειωθεί πως το περιεχόμενο του γυμνάσματος αυτού είναι αποτέλεσμα προσωπικής ενασχόλησης και μελέτης του θέματος αυτού. Ετσι η ανάπτυξη και η επεξήγηση του ενδέχεται να διαφέρει σημαντικά από αυτή που θα προσέφερε ένας επιστήμονας, βαθιά δοσμένος στην μελέτη της ιστορίας.
Για να καταφέρουμε να μελετήσουμε σε βάθος την σημασία της ιστορικής και εθνικής συνείδησης, κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούμε στην σημασία της ιστορίας και της εθνικής ταυτότητας για το σύγχρονο άνθρωπο, στην ανεπιθύμητη δημιουργεία εθνικιστικών αισθημάτων και τέλος στο ρόλο του μαθήματος της ιστορίας στην αποφυγή του εθνικισμού και την καλλιέργεια του ανθρωπισμού.
Αφετηρία στο συλλογικό μας προβληματισμό είναι απαραίτητο να αποτελέσει η κατανόηση της σημασίας της ιστορίας για τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, όταν γεννιέται, του αποδίδεται μία ιθαγένεια για παράδειγμα όλοι μας διαθέτουμε την ελληνική ιθαγένεια. Ωστόσο, η ιθαγένεια αυτή δεν αποτελεί απλά έναν τίτλο, μια κατάταξη σε μία ομάδα, αλλά συνδέεται με την εθνική μας ταυτότητα είναι δηλαδή αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχής ενός ανθρώπου. Ειδικότερα, ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό, όπως μας έχουν διδάξει οι αρχαίοι πρόγονοί μας, που έχει την ανάγκη να ανήκει σε μία ευρύτερη ομάδα. Η ιστορία και το κοινό παρελθόν δύνανται να εμφυσήσουν στους ανθρώπους αυτό το αίσθημα της κοινότητας, της ενότητας, της φιλοπατρίας.
Αναντίρρητα όλοι μας έχουμε γιορτάσει εθνικές επετείους με τις οικογένειές μας, και έχουμε νιώσει αυτήν την έμφυτη περηφάνεια και ενότητα, το αίσθημα ότι είμαστε όλοι έλληνες με κοινό παρελθόν, παρόν και μέλλον. Έτσι, μέσα από την ιστορική ταυτότητα που αποκτά κάνεις με τη γέννηση και την πνευματική καλλιέργεια, νιώθουμε όλοι μας μία σιγουριά πως ανήκουμε σε μία ομάδα ανθρώπων που μοιραζόμαστε κοινά χαρακτηριστικά τους οποίους θα προστατέψουμε αλλά και θα μας προστατέψουν σε περίπτωση ανάγκης. Η ιστορική μνήμη, λοιπόν, πρέπει να διατηρείται αναλλοίωτη, έτσι ώστε όλοι εμείς που έχουμε γεννηθεί στην ίδια χώρα και ονομαζόμαστε Έλληνες, να μπορούμε να μάθουμε και να μορφωθούμε από τα κατορθώματα αλλά και τις αποτυχίες των προγόνων μας και να καλλιεργήσουμε την ιστορική και εθνική μας ταυτότητα. Εξάλλου, η έλλειψη αυτής της ενότητας ενδέχεται να επιφέρει τραγικές συνέπειες στους ανθρώπους. ‘Οπως αναφέρει ο Κολοκοτρώνης «οι πρόγονοι μας έπεσαν στη διχόνοια και τρώγονται μεταξύ τους και έτσι έλαβαν καιρό πρώτα οι Ρωμαίοι και έπειτα κι άλλοι βάρβαροι».
Τα σοφά αυτά λόγια του εθνικού μας ήρωα αποδεικνύουν έμπρακτα πως η έλλειψη ενότητας, που προκαλείται από την έλλειψη ιστορικής και εθνικής ταυτότητας, οδηγεί σε ρήξη των ενδοκρατικών σχέσεων και στις χειριστές περιπτώσεις στην υποταγή. Συνεπώς, είναι αδήριτη ανάγκη να καλλιεργείται η εθνική και η ιστορική ταυτότητα που προάγουν την εθνική ενότητα.
Ωστόσο είναι κρίσιμο να αναφερθεί, και πόσο μάλλον να τονιστεί, πως η καλλιέργεια αυτού του εθνικού αισθήματος μέσα από την ιστορία και το κοινό παρελθόν πρέπει να μην ξεπερνά τα όρια της φιλοπατρίας. Η υπερβολική έκφραση αυτών των εθνικών αισθημάτων μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει στον εθνικισμό και την μισαλλοδοξία. Αυτό μπορεί να συμβεί αν οι άνθρωποι από μικρή ηλικία δεν μάθουν πώς να διοχετεύουν την υπερηφάνια αυτή με τέτοιο τρόπο ώστε να μην προκαλείτε μίσος προς το ξένο.
Εξάλλου, το φαινόμενο αυτό ήταν ιδιαίτερα έντονο σε μία εποχή που εμείς οι μαθητές δεν έχουμε βιώσει και θα προσπαθήσω να την εξηγήσω μέσα από απόψεις μελετητών. Πριν τους παγκόσμιους πολέμους, η εκμάθηση της ιστορίας γινόταν με ένα τρόπο που έδινε έμφαση στο έθνος. Είχαμε δηλαδή μία εθνοκεντρική προσέγγιση της ιστορίας. Το ξένο παρουσιαζόταν ως αδιάφορο ή ακόμα χειρότερά ως εχθρικό. Έτσι από μικρή ηλικία περνούσε στους μαθητές ιδέα ότι το έθνος τους είναι ανώτερο από τα υπόλοιπα έθνη. Η ιδέα αυτή αν και από μόνη της δεν αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την πρόκληση εθνικισμού και ρατσισμού, όταν συνδυάζεται με το μίσος για το ξένο προξενεί έντονα αισθήματα μισαλλοδοξίας που διχάζουν τους λαούς. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, λοιπόν, αγαπητό μου ακροατήριο, οδήγησαν σε μία ριζική αλλαγή στην προσέγγιση της ιστορίας καθώς έγινε κατανοητό πως με τον πόλεμο μεταξύ των κρατών δεν υπάρχουν νικητές, παρά μόνο η απώλεια της ανθρώπινης ζωής. Έτσι, κατανοούμε όλοι μας, πιστεύω, την ανάγκη της δημιουργίας μίας εθνικής ταυτότητας που να αναδεικνύει την αγάπη για το έθνος και να αντιμάχεται την καλλιέργεια ρατσιστικών και εθνικιστικών αισθημάτων.
Η διδασκαλία της ιστορίας στο σχολείο αναλαμβάνει αυτόν τον απαιτητικό και συνάμα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, να διαμορφώσει πολίτες του κόσμου που αγαπούν τόσο την πατρίδα τους, και να σέβονται παράλληλατο ξένο. Σύμφωνα με τον Comenius «η γνώση της ιστορίας αποτελεί την ομορφότερη πλευρά της μόρφωσης, είναι το θεωρείο της ανθρώπινης ζωής».
Η θέση αυτή υπογραμμίζει την αδήριτη ανάγκη της εκμάθησης της ιστορίας για να καλλιεργηθεί ένας άνθρωπος ολοκληρωμένος. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια από το τέλος του 20ού αιώνα, σύμφωνα με τον Έρινκ Χομπσμάουμ, υπάρχει μια αποστροφή προς το παρελθόν με αποτέλεσμα να αποκόπτεται ο ομφάλιος λώρος της ανθρώπινης ύπαρξης, η σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα, σε αντίθεση με τους προγόνους μας που μάχονταν για τη πολιτιστική τους κληρονομιά που έχει τις ρίζες τις στην αρχαία Ελλάδα, η σημερινή κοινωνία παρουσιάζει μία αδιαφορία προς το πλούσιο αυτό παρελθόν αυτό. Έτσι, το μάθημα της ιστορίας καλείται να προσαρμοστεί στις ανάγκες της νέας παγκόσμιας κοινωνίας για να παρακινήσει το ενδιαφέρον των νέων για την εκμάθηση της ιστορίας των προγόνων μας αλλά και όλου του κόσμου. Επιπρόσθετα, είναι ξεκάθαρο πως στην εποχή της παγκοσμιοποίησης που ζούμε το μάθημα της ιστορίας οφείλει να καλλιεργεί στους μαθητές δύο ξεχωριστές, ωστόσο στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους ταυτότητες: αυτή του πολίτη της κάθε χώρας κι αυτή του πολίτη του κόσμου. Μόνο έτσι εμείς, ως έλληνες αλλά και ως κάτοικοι της Γης θα κατορθώσουμε να συμβιώσουμε αρμονικά τόσο με τους συμπατριώτες μαςόσο και με τους υπόλοιπους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόμαστε τον πλανήτη. Για να το πετύχει αυτό το μάθημα της ιστορίας πρέπει να διδάξει στους μαθητές τόσο την ιστορία του τόπου τους, όσο και την παγκόσμια ιστορία. Εξάλλου, το κλειδί για την ειρηνική συμβίωση βρίσκεται τόσο στην αυτογνωσία, όσο και στην γνώση και στην κατανόηση της ιστορίας των άλλων λαών. Η σημασία αυτής της αλληλοκατανόησης και της ειρηνικής συμβίωσης διαφαίνεται από τα λόγια του Παναγή Σκουζέ «ο μη ελεύθερος άνθρωπος είναι υστερημένος από το ήμισυ της νοημοσύνης ή της αρετής του».
Κατανοούμε, λοιπόν, αγαπητό μου ακροατήριο, πως η καλλιέργεια τόσο της εθνικής όσο και της παγκόσμιας συνείδησης μέσα από την εκμάθηση της ιστορίας θα βοηθήσουν την ανθρωπότητα να αποφύγει συγκρούσεις που θα αποτελούσαν τροχοπέδη για την πνευματική εξέλιξη κάθε ανθρώπου στη Γη. Συνεπώς, η διαμόρφωση εθνικής και παγκόσμιας συνείδησης στο πλαίσιο του σχολείου με την εκμάθηση της ιστορίας συνεισφέρει στην καλλιέργεια ανθρώπων που διέπονται από τις αξίες του ανθρωπισμού, της αγάπης, της ειλικρίνεας, και πάνω απ’ όλα της ειρήνης.
Εν κατακλείδι, θα ήθελα να κλείσω το συλλογισμό αυτόν τον οποίο μοιράστηκα μαζί σας με μία παράκληση προς τους συμμαθητές μου. Μην αφήσετε την ιστορία να ξεχαστεί! Μην αφήσετε τις αρετές και τα κατορθώματα των προγόνων μας αλλά και της γενιάς μας να σβήσουν! Μάθετε από τους Αρχαίους Έλληνες, από τους Βυζαντινούς, από τους Έλληνες Επαναστάτες του ‘21, από τους παππούδες μας που πολέμησαν στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο, από τους γονείς σας... όπως ακριβώς οι μελλοντικοί Έλληνες θα μαθαίνουν από τα κατορθώματα και τα λάθη τα δικά μας!
30.05.2021
Comments